پروژه ایران
: در فاصله‌ی پاییز ۱۴۰۱ تا پاییز ۱۴۰۲ محدودیت‌های بی‌سابقه‌ای بر روی اینستاگرام ایرانی اعمال شده است. کاهش سرعت اینترنت، افزایش اختلال و قطعی اینترنت، فیلترینگ اینستاگرام و حتی از دسترس خارج شدن بعضی از صفحه‌های پرمخاطب به‌دلیل «انتشار محتوای مجرمانه». حالا زمان مناسبی است تا ببینیم هزینه‌های مادی و معنوی هنگفتی که برای مقابله با این دشمن فرضی به کشورمان تحمیل شده، چه دستاوردهای عینی‌ای داشته است.
دوشنبه ۲۰ آذر ۱۴۰۲ ساعت ۰۸:۲۸
کد مطلب : 408506
منبع : مشق نو
چهارمین گزارش تحلیلی سالیانه پیرامون روندهای تغییر در اینستاگرام ایرانی از پاییز ۱۳۹۸ تا پاییز ۱۴۰۲
حالا ببینیم که در پشت این رشد کمّیِ دور از انتظار، چه لایه‌های دیگری نهفته است. همان‌طور که در جدول شماره ۱ قابل مشاهده است، سهم صفحه‌های «طنز و سرگرمی» در ادامه‌ی روند نزولی پیشین‌اش، در پاییز سال جاری به ۲۷ درصد کاهش پیدا کرده است. سهم این صفحه‌ها در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به‌ترتیب ۳۳ و ۳۰ درصد از کل صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی بوده است. در سوی دیگر، صفحه‌های «آموزشی» و صفحه‌های «کسب‌وکار» موفق شده‌اند به روند افزایشی خود ادامه دهند. در حالی که در سال ۱۳۹۸، تنها ۵ درصد از صفحه‌های پرمخاطب ایرانی در اینستاگرام، محتوای آموزشی منتشر می‌کرده‌اند، با افزایش تدریجی اقبال کاربران اینستاگرام به این صفحه‌ها، این نسبت در پاییز سال ۱۴۰۲ به ۱۶ درصد رسیده است. همچنین در حالی که در سال ۹۸، تنها ۲ درصد از صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی را صفحه‌های «کسب‌وکار» تشکیل می‌دادند، این نسبت در سال جاری به ۱۱ درصد افزایش پیدا کرده است.
نکته حائز اهمیت دیگر این است که سهم صفحه‌های «سینمایی» و صفحه‌های «ورزشی» در بین صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی به‌تدریج رو به کاهش است. از طرفی، مقایسه میزان تغییر در تعداد دنبال‌کنندگان اهالی سینما و ورزش به تفکیک گرایش سیاسی آنها نشان می‌دهد که جایگاه «غیرسیاسی»ها از «سلبریتی-کنشگر»ها متزلزل‌تر شده است. در فاصله‌ی پاییز ۱۴۰۱ تا پاییز ۱۴۰۲، تعداد دنبال‌کنندگانِ آن دسته از چهره‌های سینمایی که طی سال گذشته موضع‌گیری سیاسی روشنی نداشته‌اند، به‌طور میانگین حدود ۹ درصد افزایش داشته است؛ در حالی که این شاخص برای سینماگرانی که نسبت به رویدادهای سیاسی کشور موضع‌گیری اعتراض‌آمیز داشته‌اند حدود ۱۵ درصد است. همچنین، تعداد دنبال‌کنندگان چهره‌های ورزشیِ «غیرسیاسی» تنها ۷ درصد افزایش داشته و در مقابل، تعداد دنبال‌کنندگان چهره‌های ورزشی‌ای که با اعتراضات سیاسی شهروندان همراهی کرده‌اند به‌طور میانگین حدود ۱۶ درصد بیشتر شده است.
یکی دیگر از تغییرات مشهود در بین صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی، ظهور صفحه‌های «احساسی» است. این صفحه‌ها غالباً احساسات منفی انسان‌ها (مانند شکست‌های عاطفی، تنهایی، دلخوری، غم و…) را بازنمایی می‌کنند. در حالی که تا دو سال پیش، صفحه‌های احساسی هیچ سهمی در بین صفحه‌های پرمخاطب ایرانی اینستاگرام نداشته‌اند، در پاییز ۱۴۰۲ این صفحه‌ها ۴/۲ درصد از صفحه‌های پرمخاطب را به خود اختصاص داده و بالاتر از صفحه‌های سیاسی قرار گرفته‌اند.
صفحات گردشگری نیز به رشد تدریجی سهم‌شان در بین صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی ادامه داده‌اند و در سال جاری به سهم ۱/۲ درصدی رسیده‌اند. تداوم اقبال کاربران اینستاگرام نسبت به صفحه‌های گردشگری می‌تواند کمک قابل توجهی به صنعت گردشگری کشور کند.
با وجود اینکه «ابتذال» شبکه‌های اجتماعی آنلاین، دستاویزی همیشگی برای محدود کردن دسترسی شهروندان به این پلتفرم‌ها بوده است، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سهم صفحه‌های پورنوگرافی کماکان به‌طور معناداری رو به کاهش است. در حالی که در سال ۱۳۹۸، ۹ درصد از صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی، محتواهای پورنوگرافی منتشر می‌کرده‌اند، این نسبت در سال ۱۴۰۲ به ۲/۱ درصد رسیده است.
یکی دیگر از تغییرات جالب توجه در توزیع صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی، افزایش تدریجی سهم صفحه‌های مذهبی است. چنین تغییری از دو منظر تأمل‌برانگیز است. اول اینکه اینستاگرام ایرانی به‌سمت متکثرتر و فراگیرتر شدن حرکت می‌کند و نکته دیگر آنکه به‌نظر می‌رسد مبلغان مذهبی و مداحان نیز به این نتیجه رسیده‌اند که صرفاً با اتکا بر رسانه‌های رسمی و پلتفرم‌های «بومی» نمی‌توانند به اندازه کافی بر روی شهروندان تأثیر بگذارند.
در شکل ۲، شبکه روابط بین صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی در پاییز ۱۴۰۲ ترسیم شده است. آدرس ۱۰ اکانتی که بر اساس شاخص Authority بیشترین مرجعیت را در بین صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی دارند، داخل گراف درج شده است. برخلاف سال گذشته که علی کریمی با فاصله‌ای چشمگیر نسبت به دیگران در صدر این رتبه‌بندی قرار داشت، در پاییز ۱۴۰۲ علی دایی در جایگاه نخست قرار گرفته و علی کریمی بعد از نوید محمدزاده، در رتبه سوم اکانت‌های مرجع قرار گرفته است. بعد از این سه چهره، به‌ترتیب گلشیفته فراهانی، جواد عزتی، بهرام افشاری، امیر جعفری، مجید صالحی، پرویز پرستویی و محسن چاوشی در رتبه‌های چهارم تا دهم اکانت‌های با مرجعیت بالا قرار گرفته‌اند. خارج شدن نیمه‌اجباری علی کریمی از ایران و نیز تبدیل شدن‌اش به یک کنشگر سیاسی حرفه‌ای، منجر به کاهش نسبی مرجعیت او در مقایسه با سال گذشته شده است. با این حال، نکته‌ی حائز اهمیت این است که شبیه‌ترین چهره‌ی اجتماعی به علی کریمیِ سال گذشته، جای او را گرفته است؛ یعنی علی دایی. قرار گرفتن علی دایی در جایگاه نخست اکانت‌های مرجع در اینستاگرام ایرانی، برشی نمادین از این واقعیت است که بخشِ تغییرخواه جامعه‌ی ایران، به قهرمان‌های ملی‌ای که صرفاً پیگیر منافع فردی و صنفی خود نبوده و در کنار معترضان قرار گرفته‌اند- به‌خصوص اگر در داخل ایران باشند- اتکا و اعتماد بالایی دارد. افزایش یافتن مرجعیت افرادی مانند کریم باقری، وریا غفوری و رسول خادم نسبت به جایگاه قبلی‌شان در سال گذشته را نیز از همین منظر می‌توان درک کرد.
در گراف قبلی (شکل ۲) رنگ‌های بخش‌های مختلف گراف، بر اساس دسته‌بندی موضوعی صفحه‌های پرمخاطبِ فعال اینستاگرام ایرانی تعیین شده‌اند. حالا بیایید این شبکه روابط را بر اساس میزان انباشت روابط دسته‌بندی و تحلیل کنیم. در گراف بعدی (شکل ۳) با کمک محاسبات نرم‌افزاری و با روش تشخیص اجتماع‌ها (Community Detection)، اجتماع‌ها یا- به بیانی دقیق‌تر- میدان‌های موجود در بین صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی شناسایی شده‌اند. در این گراف، به هر کدام از این میدان‌های ۹گانه، رنگ مجزایی تخصیص یافته و آدرس مرجع‌ترین اکانتِ هر میدان نیز روی گراف درج شده است.
در ادامه، با نگاهی توأمان به شکل شماره ۳ و جدول شماره ۲، ویژگی‌های هر کدام از این میدان‌ها را مرور می‌کنیم:
میدان ۱٫ همان‌طور که در جدول ۲ مشاهده می‌شود، ۲۵ درصد از صفحه‌های پرمخاطب فعال اینستاگرام ایرانی در پاییز ۱۴۰۲ در میدان شماره ۱ (رنگ قرمز) قرار گرفته‌اند و همان‌طور که در شکل ۳ می‌بینیم، شاهین صمدپور بیشترین مرجعیت را در این میدان دارد. حدود یک‌سوم از صفحه‌های این میدان، صفحه‌های آموزشی‌اند و حدود یک سوم نیز به صفحه‌های کسب‌وکار تعلق دارند.
میدان ۲٫ نزدیک به سه‌‌پنجم از صفحه‌های این میدان، صفحه‌های اینستاگرامی‌ای‌اند که محتواهای طنز و سرگرمی منتشر می‌کنند. صفحه اینستاگرامی پیکوپرای بیشترین مرجعیت را در این میدان دارد. پررنگ‌ترین حضور صفحه‌های گردشگری، در این میدان مشاهده می‌شود. به عبارت دیگر، این میدان مناسب‌ترین فضا برای ترویج گردشگری و رشد کسب‌وکارهای مرتبط با صنعت گردشگری است.
میدان ۳٫ ۴۳ درصد از صفحه‌های تشکیل‌دهنده این میدان، صفحه‌های سینمایی‌اند و ۲۲ درصد را نیز صفحه‌های موسیقی تشکیل می‌دهند. نوید محمدزاده بیشترین مرجعیت را در این میدان دارد.
میدان ۴٫ سهم این میدان از صفحه‌های طنز و سرگرمی نیز تقریباً نزدیک به سهمی است که صفحه‌های طنز و سرگرمی در میدان شماره ۲ به خود اختصاص داده‌اند؛ با این تفاوت که صفحه‌های طنز و سرگرمی میدان ۲، عمدتاً صفحه‌های غیرشخصی‌اند که محتواهای گوناگون طنز و سرگرمی را منتشر می‌کنند، اما صفحه‌های طنز و سرگرمی میدان ۴، متعلق به طنزپرداز‌هایی‌اند که در فضای اینستاگرام محتوای طنز و سرگرمی منتشر می‌کنند. در این میدان، بیشترین مرجعیت متعلق به مجتبی شفیعی است.
میدان ۵٫ این میدان ۸ درصد از صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی را در بر می‌گیرد و پررنگ‌ترین حضور صفحه‌های سیاسی در آن مشاهده می‌شود. علی کریمی بیشترین مرجعیت را در این میدان دارد.
میدان ۶٫ بیشترین سهم صفحه‌های احساسی در این میدان مشاهده می‌شود و شادمهر عقیلی بیشترین مرجعیت را در آن دارد.
میدان ۷٫ نزدیک به دو‌سوم صفحه‌های این میدان، صفحه‌های ورزشی‌اند و علی دایی بیشترین مرجعیت را در آن دارد.
میدان ۸٫ تنها ۵ درصد از صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی در این میدان قرار دارند و حدود سه‌چهارم صفحه‌های این میدان محتواهای «انگیزشی» را ترویج می‌دهند. فرهنگ هلاکویی در این میدان بیشترین مرجعیت را دارد.
میدان ۹٫ این میدان که کم‌تعدادترین میدان اینستاگرام ایرانی است، همان صفحه‌هایی را در بر می‌گیرد که طرفداران فیلترینگ، در طی این سال‌ها با اغراق کردن درباره تأثیرگذاری آنها، صفت «مبتذل» را به کلیت فضای اینستاگرام ایرانی تعمیم داده و از هر اقدامی برای سرکوب و تحدید فضای آنلاین استقبال کرده‌اند. دنیا جهانبخت در این میدان، بیشترین مرجعیت را دارد.
بیایید در ادامه، روی بعضی از این میدان‌های ۹گانه مکث کنیم تا کمی بیشتر با فضای حاکم بر آنها و نیز چهره‌های مؤثرشان آشنا شویم.
در شکل ۴، آدرس ۱۰ صفحه‌ی مرجع میدان شماره ۱ (پرتعدادترین میدان اینستاگرام ایرانی) درج شده است. بعد از شاهین صمدپور، به‌ترتیب نواب ابراهیمی، سینا فرحی، معین فرجی، صدف ترابی (شل بیوتی)، امل جاد (امل بیوتی)، ماری اچ. ام.، بهاره صالح‌نیا، نازنین فرا و صدف بیوتی بیشترین مرجعیت را در این میدان دارند. علاوه بر اعدادی که در جدول ۲ درباره میدان ۱ درج شده‌اند، ترکیب ۱۰ اکانت مرجع این میدان نیز مؤید این نکته است که این میدان بسیار متکثر است. ترکیب ظاهراً ناهمگونی از خبرنگار اجتماعی، آموزش‌دهنده آشپزی، مربی کسب‌وکارهای اینستاگرامی، زنانِ کارآفرین و کمدین و بیوتی‌بلاگر و «بنیانگذار آکادمی زنان مستقل» و بسیاری دیگر از اکانت‌های مرجع، به شکل‌گیری میدانی کمک کرده‌اند که دربرگیرنده‌ی یک چهارم صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام ایرانی است و نقش مهمی در توانمندسازی و اشتغال‌زایی در فضای آنلاین و آفلاین دارد.
شکل ۵ نشان می‌دهد که اکانت‌های مرجع میدان ۳ غالباً متعلق به چهره‌های سینمایی است. به‌ترتیب نوید محمدزاده، جواد عزتی، بهرام افشاری، امیر جعفری، مجید صالحی، پرویز پرستویی، محسن چاوشی، علی ضیا، علی اوجی و پریناز ایزدیار بیشترین مرجعیت را در این میدان دارند.
صفحه‌های مرجع میدان شماره ۵ به‌ترتیب عبارتند از: علی کریمی، گلشیفته فراهانی، سینا ولی‌الله، شروین حاجی‌پور، ابراهیم حامدی (ابی)، گوگوش، سوگند، رادیو جوان، داریوش اقبالی و سیاوش قمیشی. لازم به توضیح است که از بین رسانه‌های سیاسی خارج از کشور، به‌جز بی‌بی‌سی فارسی که در میدان شماره ۳ قرار گرفته است، سایر این رسانه‌ها (از جمله من‌وتو، ایران اینترنشنال، رادیو فردا، صدای امریکا، ۱۵۰۰ تصویر) در این میدان قرار دارند.
بعد از علی دایی که بیشترین مرجعیت را در میدان شماره ۷ (و به‌طور کلی در اینستاگرام ایرانی) دارد، به‌ترتیب وریا غفوری، سردار آزمون، مهدی طارمی، عادل فردوسی‌پور، علیرضا بیرانوند، کریم باقری، حسن یزدانی، مهدی قائدی و مهدی مهدوی‌کیا بیشترین مرجعیت را در این میدان دارند. برخلاف علی کریمی که- به‌طور خواسته یا ناخواسته- پیوندهای‌اش با بخشی از اهالی ورزش در طی یک سال گذشته ضعیف‌تر شده و در یک میدان دیگر جایگاه‌یابی کرده است، علی دایی کماکان قوی‌ترین پیوندهای‌اش را با اهالی ورزش دارد.
گزارشگر : تحریریه پروژه ایران
# تگ ها
