ضرورت فقهی شرکت در انتخابات از جمله سوالاتی است که مردم می‌پرسند و در ادامه آن را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایران، با نزدیک شدن فصل برگزاری انتخابات تعبیر “وظیفه شرعی” رواج پیدا می کند و از مردم خواسته می شود برای انجام “تکلیف دینی” در انتخابات حضور یافته و به افراد شایسته رای دهند.

عده ای برای تحریک مردم و ایجاد انگیزه سراغ استفتا از مراجع رفته و دیدگاه مراجع را بستری برای مشارکت حداکثری قرار می دهند. عده ای دیگر شرایط حساس و استراتژیک منطقه و فرا منطقه را به عنوان ضرورتی برای گسترش مشارکت مردمی دستاویز می شوند. گروه های سیاسی و هواداران آنها نیز برای پیروزی در این عرصه تلاش می کنند. در مقابل تلاش های گسترده ای برای تضعیف نظام و مشارکت حداقلی در انتخابات نیز وجود دارد و از این رهگذر دیدگاه مراجع را به ترازوی نقد کشیده اند.

 تعبیر وظیفه دینی یا شرعی در سال های ابتدایی جمهوری اسلامی رواج پیدا کرد. معمار کبیر انقلاب اسلامی با توجه به اینکه هنوز فرهنگ مشارکت در انتخابات در مردم نهادینه نشده بود و کشور در شرایط بحران ناشی از ترور و جنگ بسر می برد، ، از این تعبیر استفاده می کردند.

پس از آن مراجع عظام تقلید در پاسخ به سؤالات مردم طی استفتاء و پیام‌هایی ضرورت‌های شرکت و حضور حداکثری در انتخابات را تشریح کرده و آن را مایه اقتدار نظام اسلامی و تکلیف الهی اجتماعی برشمردند. برای نمونه در خصوص مشارکت و حضور در انتخابات مردم از دفتر مراجع عظام تقلید سوال و استفتائاتی شده است که برخی از پاسخ‌ها در پی می‌آید.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری: 
۱. آیا شرکت در انتخابات جمهوری اسلامی ایران شرعاً واجب و عدم شرکت حرام است؟
پاسخ: شرکت در انتخابات نظام جمهوری اسلامی برای افراد واجد شرایط، یک وظیفه‌ی شرعی، اسلامی و الهی است.

۲. آیا شرکت در انتخابات جمهوری اسلامی ایران واجب عینی است یا کفایی؟
پاسخ: واجب عینی است.

پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی: 
پرسش: مبنای فقهی حضرتعالی در فتوا به وجوب شرکت مکلّفین در انتخابات چه می‌باشد؟
پاسخ:در جواب باید گفت آیا حفظ جان، مال، ناموس، دین و کشور واجب است؟ این از مسلمات است و باید این‌ها را حفظ کنیم و مقدمه واجب نیز واجب است.

پرسش: آیا شرکت در انتخابات جمهوری اسلامی ایران شرعا واجب است؟
پاسخ: شرکت در انتخابات برای همگان لازم و واجب است.
پرسش:آیا شرکت در انتخابات جمهوری اسلامی ایران واجب عینی است یا کفایی؟
پاسخ: شرکت در انتخابات برای همگان لازم و واجب است و واجب عینی می‌باشد.

پرسش: آیا شرکت نکردن در انتخابت معصیت و گناه است؟
پاسخ:آری، ترک آن بدون عذر شرعی جایز نیست

آیت الله نوری همدانی:
- از نظر شما حکم شرکت در انتخابات ریاست جمهوری چیست؟ شرکت در انتخابات تا چه اندازه می‌تواند در آینده کشور و جمهوری اسلامی نقش ایفا کند؟ و مردم چه وظیفه‌ای دارند؟
پاسخ: همانگونه که کرارا بیان شده است شرکت در انتخابات و انتخاب اصلح امری لازم و واجب است.

تاکید آیت الله جوادی آملی بر حضور در انتخابات:
۱. هر اقدام و عملی که منجر به تضعیف نظام اسلامی و آرمان‌های والای امام راحل و شهدای گرانقدر گردد شرعاً جایز نبوده و حرام می‌باشد.
۲. در تعیین اصلح، سایر مکلفین با رعایت موازین و معیارهای اسلامی به تشخیص خود عمل نمایند.
از درگاه خداوند متعال مسئلت داریم انقلاب اسلامی ایران که ماحصل ایثار شهدا و مخلصین است تا ظهور ولی عصر عجّل الله فرجه الشریف از گزند انحرافات و دشمنی‌ها مصون و محفوظ باشد.

آیت الله علوی گرگانی:
۱. از نظر شما حکم شرکت در انتخابات ریاست جمهوری چیست و شرکت در انتخابات تا چه اندازه می‌تواند در آینده کشور و جمهوری اسلامی نقش ایفا کند؟ مردم چه وظیفه‌ای دارند؟
۲. مشارکت مردم در انتخابات از حیث منطقه‌ای و بین‌المللی چه تأثیراتی خواهد داشت؟
پاسخ: ۱. ایجاد زمینه حضور گسترده مردم و انتخاب فرد اصلح و متدین و سپردن مسئولیت امور کشور به دست ایشان می‌تواند در پیشرفت و شکوفایی و اقتدار کشور نقش به سزایی داشته باشد و آینده بهتری را رقم خواهد زد.
۲. شرکت مردم در انتخابات و رأی به فرد متعهد و متدین و دلسوز می‌تواند اقتدار کشور را افزایش دهد.

آنچه گذشت گزیده ای از دیدگاه مراجع درباره حضور و مشارکت در انتخابات بود. در نقد و بررسی دیدگاه فقها در این باره سوالاتی در فضای مجازی و واقعی بسامد پیدا کرده که چرا فقها باید در موضوعات و امور خارجی نظر دهند. کارشناسان و جامعه شناسان عهده دار این عرصه هستند نه فقها.

می‌ توان لزوم ورود فقیه به مباحث شرکت در انتخابات را ضمن چند نکته، به صورت استدلالی مطرح کرد:

 یکم. در طول تاریخ شیعه، جایگاه مرجعیت یک جایگاه صرفا صدور فتوا نبوده و مردم در امور اجتماعی نیز به آنها مراجعه کرده و از مراجع هدایت و راهنمایی درخواست می کردند. داستان تحریم تنباکو یکی از بارزترین این موارد است.

دوم. در همان توقیع معروفی که امام زمان(عج) فرمودند در حوادث واقعه به روات احادیث ما مراجعه کنید! روشن است که انتخابات جزو حوادث واقعه است؛ چون مقصود ازحوادث واقعه صرفا یک قضیه جزئی خارجی نیست که بخواهیم در آن به فقیه رجوع کنیم. شیخ انصاری در کتاب مکاسب می‌ گوید: «کسی گمان نکند که این حوادث واقعه مربوط به احکام شرعی جزئی است بلکه حتی در ارتباط با والی یا رئیس و فرماندار یک شهر هم باید به فقیه مراجعه کرد چون آن هم از جمله حوادث واقعه است». بنابراین موضوع جهاد، دفاع، حرمت تنباکو و امروز بحث انتخابات و امثال آن از حوادث واقعه است.

از این نکته هم نباید غافل بود که نظر دادن فقیه به معنای غیر صحیح دانستن و کنارگذاشتن عقول مردم نیست، هیچ فقیهی در هیچ دوره ای به معرفی اشخاص نپرداخته است و حتی خود امام راحل در دوران ریاست جمهوری اول انقلاب هیچ کس را مشخص نکردند؛ از این رو اصل انتخابات و شرکت در آن را نباید از دایره فقه جدا کرد و دست فقیه را در این جا بست.

به همین دلیل اگر به فتوا و دیدگاه فقها نگاهی دوباره داشته باشیم، خواهیم دید که حضرت امام(ره)، مراجع و رهبری اصل شرکت را لازم می‌ دانند و دخالت فقیه در این جهت مساوی با تعطیلی عقل مردم نیست؛ زیرا مردم خودشان باید انتخاب کنند و در مورد افراد تحقیق کنند و سرنوشت خود را رقم بزنند و در این زمینه تقلید جایز نیست و فقیه هم نظری بیان نمی کند.

گروهی از علما این مساله را هم به حسب حکم اولی و هم به حسب حکم ثانوی بحث کرده اند. در نگاه این گروه، انتخابات یکی از مظاهر تقویت حکومت اسلامی است و به حسب حکم ثانوی شرکت در آن لازم است ولی به حسب حکم اولی نیز اگر انتخابات، سرنوشت امنیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشت و مسائل اجتماعی مردم را تعیین می‌ کند، شرکت در آن لازم است حتی اگر حکومت اسلامی هم وجود نداشته باشد.

آخرین دلیلی که می توان برای لزوم مشارکت در انتخابات بیان کرد، قاعده ملازمه است. در دیدگاه طرفداران قاعده ملازمه، شرکت در انتخابات یک حکم عقلی است و شرع هم تابع عقل است؛ به تعبیر دیگر حکم شرع هماهنگ و متناسب با حکم عقل است. از این رو شرع نیز همانند عقل حکم به لزوم مشارکت می کند. مبنای حکم عقل به لزوم مشارکت، وابستگی نظام جامعه به این کنش های اجتماعی است.

این که رهبر انقلاب فرمودند هرکس حتی من را قبول ندارد باید در انتخابات شرکت کند به حسب همین حکم عقلی است که انسان باید سرنوشت خود را مشخص کند و من نمی توانم بگویم که امنیت و بهداشت و توزیع بیت المال و اقتصاد به من ربطی ندارد و یقینا انسان با عدم شرکت در انتخابات باید در روز قیامت پاسخگو باشد.

بحث حوادث واقعه مخصوص حکومت اسلامی نیست، حتی در کشوری حکومت اسلامی وجود ندارد اگر حادثه ای پیش آمد باید حکم آن را نزد فقیه برد و از او سؤال کرد؛ حوزه علمیه باید از مبانی امام راحل مراقبت کند و این که بیاییم یک مبنای بسیار مهم حضرت ایشان را به شرایط بحرانی و جنگ نسبت بدهیم یک حرف اشتباه بزرگ و نشناختن این شخصیت بزرگ است.

این جا باید هم به حسب حکم اولی و هم به حسب حکم ثانوی بحث کرد؛ به حسب حکم ثانوی چون انتخابات یکی از مظاهر تقویت حکومت اسلامی است شرکت در آن لازم است ولی به حسب حکم اولی نیز اگر یک انتخابات، سرنوشت امنیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشت و مسائل اجتماعی مردم را تعیین می‌ کند شرکت در آن لازم است حتی اگر حکومت اسلامی هم نداشتیم.

کسانی که قاعده ملازمه را قبول دارند می‌ گویند این جا بحث شرکت در انتخابات یک حکم عقلی است و شرع هم تابع عقل است و کسانی که ملازمه را قبول ندارند قائل هستند که شرع طبق این ملاک حکم صادر می‌ کند.

این که رهبر انقلاب فرمودند هرکس حتی من را قبول ندارد باید در انتخابات شرکت کند به حسب همین حکم عقلی است که انسان باید سرنوشت خود را مشخص کند و من نمی توانم بگویم که امنیت و بهداشت و توزیع بیت المال و اقتصاد به من ربطی ندارد و یقینا انسان با عدم شرکت در انتخابات باید در روز قیامت پاسخگو باشد.

بحث حوادث واقعه مخصوص حکومت اسلامی نیست، حتی در کشوری حکومت اسلامی وجود ندارد اگر حادثه ای پیش آمد باید حکم آن را نزد فقیه برد و از او سؤال کرد؛ حوزه علمیه باید از مبانی امام راحل مراقبت کند و این که بیاییم یک مبنای بسیار مهم حضرت ایشان را به شرایط بحرانی و جنگ نسبت بدهیم یک حرف اشتباه بزرگ و نشناختن این شخصیت بزرگ است.