گرچه اندیشه «سوسیالیسم» برای بیش از 150 سال، خشم نسبت به سرمایه‌داری را جهت داده، با این حال به نظر می‌رسد امروز تا حد زیادی جذابیتش را از دست داده و افراد با وجود نارضایتی از نظم سرمایه‌دارانه، در اتکا به ایده سوسیالیسم تردید دارند. چگونه می‌توان افول سریع این ایده‌ که زمانی قوت بسیار داشت را توضیح داد و برای نوسازی آن چه باید کرد؟

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایران، با افزایش توجه به امر اجتماعی و تلاش برای توان‌مندسازی جامعه در برابر دولت و اقتصاد، متفکران مختلف به بازسازی ایده‌ی سویسیالیسم برخاسته‌اند. آکسل هونت، فیلسوف انتقادی آلمانی که از نسل سوم متفکران مکتب فرانکفورت و میراث‌دار هابرماس به شمار می‌رود، در این جستار شفاف سیاسی-فلسفی، استدلال می‌کند که ایده سوسیالیسم، از این رو درخشش اولیه‌ی خود را از دست داده که مفروضات نظری آن، از دوران صنعتی سرچشمه می‌گیرند و دیگر در جوامع فراصنعتی معاصر ما قانع‌کننده نیستند.
 
او معتقد است تنها درصورتی می‌توان اعتماد به پروژه‌ای که ایده‌ی بنیادی آن همانقدر مربوط به امروز است که یک قرن پیش بود – یعنی اقتصادی که آزادی را در همبستگی تحقق می‌بخشد - را احیا کرد، که بتوان این مفروضات نظری را با مفهومی از تاریخ و جامعه جایگزین کرد که با تجربیات کنونی ما مطابقت دارند.
 
هونت، به عنوان جامعه‌شناسی انتقادی، نخست سراغ خاستگاه‌های ایده‌ی سوسیالیسم در عصر صنعتی می‌رود و می‌کوشد فرایند تکوین این ایده را بر بستر تاریخی آن واکاوی کند. تلاش نظری هونت با تمرکز بر مفهوم «آزادی اجتماعی» پیش می‌رود که به باور او دستاورد مهم سوسیالیست‌های اولیه در برابر برداشت فردگرایانه از آزادی بوده است. هونت این دستاورد اساسی را از چارچوب محدود صنعت‌گرایی و اقتصادباوری اولیه بیرون می‌کشد تا آن را به برداشت معاصرتری از جامعه و تاریخ مجهز کند و محمل همبستگی اجتماعی جدیدی سازد که مبتنی است بر بازشناسیِ متقابل، همکاری، و خودشکوفاییِ همگانی.
 
این کتاب مختصر در چهار فصل تدوین شده که هر فصل حدود 25 صفحه است. هونت پس از یک پیشگفتار و مقدمه کوتاه، وارد جستار خود می‌شود. او سه نقد را بر سوسیالیسم اولیه وارد می‌کند: ۱- بنیادگرایی اقتصادی تقلیل‌دهنده‌ی آن، ۲- معرفی پرولتاریا به عنوان سوژه انقلابی تاریخ، که سوسیالیسم را تبدیل به بازتابی نظری از یک جنبش عملی می‌سازد، و ۳- اعتماد نابجای آن به جبر تاریخی و ضرورت انقلاب برای رشد بیشتر.
 
بیشتر بخوانید:
«لیبرالیسم» سرانجام منتشر شد!
«ژیژک و الهیات» منتشر شد / شرحی متفاوت درباره فیلسوف جنجالی

هونت اینها را «سه نقص مادرزادی» دکترین‌های سوسیالیستی کلاسیک می‌داند که در کنار هم «ساختار فکری کهنه» آنها را توضیح می‌دهند. او با مرور این مقدمات بیان می‌کند که اگر به این سه فرض مفهومی اساسی نگاه دقیق‌تری بیندازیم، می‌بینیم که آنها کاملاً به شرایط مدرنیزاسیون اولیه سرمایه‌داری وابسته‌اند. ایده سوسیالیسم با ارائه دو «مسیر نوسازی» بالقوه ادامه می‌دهد. در فصل‌های سوم و چهارم هونت به طرح‌های اقتصادی و سیاسی‌ای می‌پردازند که امیدوار است بتوان با آنها به پروژه سوسیالیستی جانی دوباره بخشید.
 
هونت کتاب را با بحثی طولانی درباره‌ دموکراسی به عنوان «شکلی از زندگی» که به حوزه سیاسی محدود نمی‌شود و فرآیندهای گسترده‌تری از شکل‌گیری اراده جمعی را در بر می‌گیرد، پایان می‌دهد. او ادعا می‌کند که حقوق قانونی و آزادی‌های مدنی از آنجا که خارج از دایره تنگ اقتصاد بودند، اغلب توسط سوسیالیست‌های اولیه به‌ عنوان حواس‌پرتی‌های لیبرال تحقیر می‌شد. انقلابیون به دلیل بی‌توجهی به آنچه که هونت «تمایز کارکردی جامعه» می‌نامد، در برابر اهمیت قانون غفلت نشان دادند.
 
در مجموع می‌توان گفت هونت باید به خاطر طرح این موضوعات تحسین شود. بعلاوه، او در تجدیدنظرطلبی خود در مفهوم سوسیالیسم به طرز تحسین برانگیزی رک و صریح است و با استناد به رویکرد اصلاح‌طلبانه برنشتاین، خواهان یک «سوسیالیسم بازنگری‌شده» است . گرچه روایت او گاهی تا اندازه‌ای ساده‌سازی شده است اما در بهترین لحظاتش، «ایده سوسیالیسم» اثری بسیار ظریف است.
 


درباره نویسنده:
آکسل هونت زاده 1949 در شهر اسن آلمان غربی، در ددانشگاه‌های بن، بوخوم، برلین و مونیخ زیر نظر یورگن هابرماس تحصیل کرد. او استاد فلسفه اجتماعی در دانشگاه گوته فرانکفورت و استاد فلسفه در دانشگاه کلمبیاست. هونت بین سال‌های 2001 تا 2018 مدیر مؤسسه تحقیقات اجتماعی در فرانکفورت آلمان بود. او همچنین در سال 1999 صاحب کرسی اسپینوزا در دانشگاه آمستردام نیز بوده است. پروژه فکری او بر فلسفه سیاسی، اجتماعی و اخلاقی۷ بویژه رابطه قدرت، شناخت و احترام متمرکز است.
 
کتاب «ایده سوسیالیسم» با عنوان فرعی «به سوی شکل دموکراتیک زندگی» که در سال 2015 برنده جایزه برونو کرایسکی برای بهترین کتاب سیاسی شده است، توسط محمد نبوی به فارسی ترجمه شده و در ۱۳۹ صفحه رقعی به قیمت 170 هزار تومان توسط نشر نی چاپ و روانه بازار شده است.