طبق اعلام رئیس دبیرخانه ستاد کنترل دخانیات وزارت بهداشت، «استعمال دخانیات، صرف نظر از عوارض جسمی و روحی بر فرد مصرف‌کننده، اثرات مخربی هم بر محیط زیست دارد؛ به‌طوری که هرساله ۶۰۰ میلیون اصله درخت برای تولید ۶ تریلیون نخ سیگار در دنیا قطع می‌شود. هم‌چنین سالانه، ۲۰۰ هزار هکتار از بهترین زمین‌های کشاورزی و ۲۲ میلیارد متر مکعب آب جهت کشت توتون صرف می‌شوند.»

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایران، بدیهی است که استعمال دخانیات، از جمله سیگار، عامل اصلی ابتلا به انواع بیماری‌های مزمن، سکته مغزی و حتی سرطان است و مصرف مداوم آن، سالانه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را به کام مرگ می‌کشاند. در راستای افزایش آگاهی عمومی در خصوص تأثیرات مضر مصرف دخانیات، اهمیت کاهش و ترک مصرف دخانیات و خطرات مواجهه با دود دخانیات، آخرین روز ماه مِی میلادی به‌عنوان «روز جهانی بدون دخانیات» در سراسر جهان نامگذاری شده است. در کشور ما نیز این مناسبت از یک هفته قبل، از پنجم تا یازدهم خرداد ماه، تحت‌عنوان «هفته ملی بدون دخانیات» برگزار می‌شود و ضمن ارتقای آگاهی جامعه از اثرات زیان‌بار محصولات دخانی بر سلامت و محیط زیست، به تشویق افراد جهت پیشگیری و ترک مصرف دخانیات می‌پردازد.

بهزاد ولی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، از اهمیت نقش دخانیات در کاهش طول عمر می‌گوید: «گزارش سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد استعمال دخانیات، سالانه جان ۸ میلیون نفر را می‌گیرد. طبق آمارهای جهانی تقریباً نیمی از مصرف‌کنندگان دخانیات، در اثر مرگ زودهنگام، پیش از ۷۰ سالگی، جان خود را از دست می‌دهند. مصرف دخانیات معمولاً باعث کاهش حدود ۲۰ تا ۳۰ سال از عمر مفید در افراد می‌شود.»

به طور مشخص چه محصولاتی به‌عنوان «دخانیات» شناخته می‌شوند؟

طبق بند ۵ ماده ۱ آیین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، هر ماده یا فرآورده‌ای که تمام یا بخشی از ماده خام تشکیل‌دهنده آن، گیاه توتون یا تنباکو یا مشتقات آن باشد، در دسته محصولات دخانی محسوب می‌شود. البته مواد دارویی مجاز برای ترک دخانیات به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از این قاعده مستثنی هستند.

اعتیاد به دخانیات چگونه ایجاد می‌شود؟

«نیکوتین»، در ایجاد وابستگی به دخانیات نقش اساسی را ایفا می‌کند. اعتیاد به سیگار و سایر دخانیات، بر اثر وجود نیکوتین، به این معناست که فرد قادر به توقف مصرف این مواد نیست؛ حتی با این وجود که می‌داند این عمل برای او مضر است. نیکوتین با اثرات موقت و خوشایندی که در وضعیت جسمانی و خلق و خو دارد، سبب می شود فرد تمایل به مصرف مجدد نیکوتین داشته باشد و نسبت به این ماده وابستگی پیدا کند. در واقع جذب این ماده شیمیایی توسط گیرنده‌های نیکوتین در مغز و اثرات خوشایند آن است که مانع از ترک سیگار می‌شود.

مصرف دخانیات در کاهش طول عمر هم مؤثر است؟

قطعاً اثر دارد. گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت حاکی از این است که استعمال دخانیات، سالانه جان ۸ میلیون نفر را می‌گیرد. طبق آمارهای جهانی تقریباً نیمی از افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند، در اثر مرگ زودهنگام جان خود را از دست می‌دهند. منظور از مرگ زودرس، فوت زیر ۷۰ سال است و طبق آمارها، عمده‌ مرگ‌ و میرهای مربوط به مصرف‌کنندگان دخانیات نیز قبل از این سن رخ می‌دهد. مصرف دخانیات معمولاً باعث کاهش حدود ۲۰ تا ۳۰ سال از عمر مفید در افراد می‌شود.

صرف‌نظر از عوارض جسمی، مصرف دخانیات در سلامت روح و روان هم اثرات سوء دارد؟

قطعاً. تداوم در مصرف محصولات دخانی، روی ظرفیت تنفسی، سلامت دهان و دندان و حتی بافت پوست صورت نیز اثرات مخربی دارد و سبب کاهش توان بدنی می‌شود. مجموعه این عوارض در کنار بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات، قطعاً فرد مصرف‌کننده را دچار مشکلات روحی هم خواهد کرد. اینکه فرد متوجه می‌شود دیگر مثل سابق سالم و تندرست نیست و از برخی مسائل در زمینه‎‌های مختلف، مانند تغذیه و حتی ورزش، محروم می‌شود، به‌مرور اثرات منفی در سلامت روان او ایجاد می‌کند. از طرف دیگر، مسئله وابستگی به نیکوتین نیز یک روند فرسایشی است؛ اینکه فرد به مضر بودن این ماده آگاه است، اما بنا به هر دلیلی، ناتوانی در ترک یا نخواستن، مصرف آن را متوقف نمی‌کند، بر سلامت روحی او نیز تأثیر می‌گذارد و باید از متخصصان این امر کمک بگیرد.

ما در تمام مراکز خدمات جامعه سلامت، امکانات مشاوره درمان سوءمصرف را داریم‌. ضمن اینکه افراد می‌توانند با شماره‌ ۴۰۳۰ تماس بگیرند و طی گفت‌وگو با مشاوران و متخصصان ما، برای رهایی از وابستگی به نیکوتین راهکار دریافت کنند.

آیا استفاده از محصولات دخانی در تخریب محیط زیست هم نقشی دارد؟

بله، هرساله ۶۰۰ میلیون اصله درخت قطع می‌شود تا ۶ هزار میلیارد (تریلیون) نخ سیگار در دنیا تولید شود. قطع درختان، علاوه بر کاهش هوای سالم جهت تنفس، آثار مخربی هم در افزایش گرمایش جهانی دارد. فعالیت صنایع دخانی طی هر سال باعث انتشار ۸۴ مگاتن دی‌اکسید کربن در هوا و مصرف ۲۲ میلیارد متر مکعب آب می‌شود. سالانه ۲۰۰ هزار هکتار از بهترین زمین‌های کشاورزی برای کشت توتون از بین می‌روند. کشت توتون به‌علت نیاز به سموم زیاد و مصرف بالای آب، منجر به تخریب و فقر خاک می‌شود. از همین‌رو، سازمان ملل و کشورهای عضو معاهده کنترل دخانیات، به هیچ وجه کشت توتون را به‌عنوان یک صنعت کشاورزی پایدار توصیه نمی‌کند.

هم‌چنین سالانه حدود ۴.۵ تریلیون ته‌سیگار در طبیعت رها می‌شود. این ته‌سیگارها حاوی ترکیبات سمی و فلزات سنگین هستند و ممکن است سم موجود در آنها وارد آب‌های زیرزمینی و خاک شود. این ته‌مانده‌ها بعضاً توسط حیوانات، گیاهان و آبزیان در حیات وحش مصرف و وارد زنجیره غذایی انسان‌ها نیز می‌شوند و صدمات گوناگونی را به همراه خواهند داشت.

نقش و اقدامات دولت سیزدهم را در ترویج و تشویق به عدم استفاده از دخانیات چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا مثمر ثمر بوده است؟

یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در دوره دولت سیزدهم رقم خورد، افزایش میزان مالیات بر ارزش افزوده سیگار بود، که ما در بودجه‌ سال ۱۴۰۲ و قانون ارزش افزوده‌ ۱۴۰۰ آن را لحاظ کردیم. در واقع هدف از افزایش مالیات فروش سیگار، کاهش مصرف دخانیات و افزایش سلامت جامعه بود. این مسئله موجب شد که رتبه‌بندی ایران در بین کشورهای منطقه، از محدوده قرمزی که در دوره قبل داشتیم، ارتقاء پیدا کند. هرچند کماکان فاصله زیادی با استانداردهای جهانی داریم، ولی این اتفاق مهمی بود که در دولت سیزدهم رخ داد و امیدواریم با ادامه فعالیت‌ها و همکاری سایر دستگاه‌ها، به‌ویژه وزارت اقتصاد و دارایی، بتوانیم بحث ارتقاء ساختار مالیاتی دخانیات را همچنان ادامه دهیم؛ چرا که این سیاست‌های مبتنی بر قیمت، در کنار دیگر اقدامات، می‌تواند اثر بازدارندگی بر مصرف داشته باشد.

پیشنهادی هم در این راستا برای دولت جدید دارید؟

بله. برنامه‌ای راهبردی در سطح کشور تهیه کرده‌ایم و در حال پیشبرد مذاکرات با دستگاه‌های مرتبط هستیم؛ که این برنامه در جلسه آتی ستاد کشوری کنترل دخانیات مطرح می‌شود و با اجرایی‌شدن آن، نه فقط وزارت بهداشت، بلکه تمام نهادهای ذیربط به‌منظور اجرای قانون می‌بایست در توسعه فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و اطلاع‌رسانی در راستای کاهش مصرف دخانیات مشارکت لازم را داشته باشند. کمااینکه که ما شعار ملی هفته بدون دخانیات را «حفاظت از کودکان و نوجوانان در برابر دخانیات؛ حق و مسئولیت همگانی» اعلام کردیم، یعنی برای کاهش مصرف دخانیات و حفاظت از کودکان و نوجوانان در برابر آن، همه و همه مسئول هستند.

نکته‌ پایانی؟

بدون شک، دخانیات عامل بیماری، ناتوانی و مرگ است و هرگز نمی‌توان هیچ شکلی از آن را به‌عنوان یک محصول سالم پذیرفت. این نکته را به یاد داشته باشید که هرچه دود دخانیات نرم‌تر، راحت‌تر و گواراتر باشد، سمی‌تر و سرطان‌زا تر است. بنابراین استعمال دخانیات در قالب سیگار، قلیان و حتی سیگارهای الکترونیکی بسیار مضر است و سبب وابستگی افراد به نیکوتین و بروز انواع عوارض جسمی و روانی بر فرد می‌شود. حتی ممکن است مقدمه‌ای بر مصرف سایر مواد اعتیادآور باشد، درواقع استعمال دخانیات، دریچه ورود به دنیای مواد مخدر است.