به نظر می‌رسد سهم زنان از اکوسیستم استارتاپی ایران قابل توجه است؛ اما آمارها نشان می دهد که شاید فقط ظاهر ماجرا با مشاغل دولتی و توزیع قدرت میان زن و مرد متفاوت باشد و در بطن این فضا، آنقدر هم توزیع قدرت به صورت برابر صورت نگرفته است.

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایران، زنان در استارتاپ‌ها بسیار فعال هستند اما به واقع سهم زنان از اکوسیستم استارتاپی ایران چقدر است؟ از سوی دیگر نقش زنان در اکوسیستم استارتاپی و حوزه فناوری اطلاعات در کشور‌های منطقه نیز قابل توجه است که با توجه به آمار‌های موجود، وضعیت مناسب‌تری از ایران دارند. 

برای بررسی این موضوع با مشکات اسدی، فعال حوزه استارتاپ، گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید: 

زنان در اکوسیستم استارتاپی ایران چه سهمی دارند؟
مشکات اسدی: «وقتی در مورد سهم زنان در حوزه‌های مختلف صحبت می‌کنیم، نقطه عزیمت صحبت ما سهم 50 درصدی سهم زنان از جمعیت است. با توجه به همین موضوع به این سمت می‌رویم که چرا سهم زنان نسبت به سهم جمعیتی آن‌ها نیست. مبتنی بر دو گزارش رسمی باید صحبت کرد. گزارش اول گزارش معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری است که سهم زنان را در اکوسیستم‌های مختلف نوآوری اعلام می‌کند و در اکوسیستم فناوری اطلاعات 10 درصد اعلام می‌شود. از طرف دیگر آمار رسمی سهم زنان که توسط سازمان نصر تهران اعلام شده و در دسترس عموم است، نشان می‌دهد که سهم زنان در لایه مدیریتی در اکوسیستم فناوری اطلاعات کشور 10 درصد و در لایه مشاورین 17 درصد است.

این در حالی است که گزارش رسمی سازمان فناوری اطلاعات که سال 99 منتشر شده، نشان می‌دهد که سهم زنان در اکوسیستم فناوری اطلاعات 15 درصد بوده و با کاهش جدی در این حوزه مواجه هستیم. این در حالیست که آمار‌های رسمی در دنیا هم نشان می‌دهد که بعد از موضوع کرونا با کاهش سهم زنان مواجه بودیم. این درحالیست که فعالیت در عرصه دیجیتال، چون این امکان را فراهم می‌کند که مشاغل خرد و خانگی در این بستر‌ها فعالیت بیشتری داشته باشند و از طرف دیگر زنان به علت داشتن تعدد نقش‌های که پذیرا هستند، چرا کرونا موجب کاهش نقش زنان در اکوسیستم فناوری اطلاعات شد. این موضوع به واقعیت فقر زنانه و یا زنانه شدن فقر می‌شناسیم. یعنی هر اخلالی در فرآیند اقتصادی رخ دهد اولین تأثیر خود را بر گروه‌هایی می‌گذارد که از لحاظ مختلف ضعیف‌تر از گروه‌های دیگر هستند.»

زندگی در کار استارتاپی چگونه است و چه تفاوتی با دیگر مشاغل دارد؟
اسدی: «وقتی درباره اکوسیستم استارتاپی صحبت می‌کنیم، باید دقت کنیم که هر اکوسیستمی در خلاءشکل نمی‌گیرد، بلکه در کنار اکوسیستم‌های دیگر متأثر از اکوسیستم‌های بزرگتر است. اگر با ویژگی‌هایی در اکوسیستم استارتاپی مواجهیم، این ویژگی‌های خیلی نمی‌تواند متفاوت با دیگر اکوسیستم‌ها باشد. زنان در اکوسیستم ایران تأثیرگرفته از اقتصاد و فرهنگ تاریخی است و تفاوت جدی وجود ندارد. مگر اینکه با گسترش شبکه جهانی اینترنت و دسترسی افراد مختلف جامعه به این شبکه، انتظار می‌رود که ما با یک فعالیت دموکراتیک‌تری مواجه باشیم. به عبارت دیگر شبکه جهانی اینترنت این ظرفیت بالا را دارد که افراد مختلف این توانایی را داشته باشند که دست به تولید محتوا بزنند. از همه مهم‌تر مشاغل خرد و خانگی که عمدتاً در اختیار زنان است این فرصت را پیدا می‌کنند که در سکو‌های فروش خود را نشان دهند. واقعیت این است که جهانی که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد از جهان واقعی متأثر است. پس با تمام مشکلاتی که در جهان واقعی در عرصه اقتصاد مواجه هستیم، آن واقعیت را در شبکه‌های اجتماعی هم می‌بینیم به نحوی که با محتوا‌هایی مواجه هستیم که در شبکه‌های اجتماعی بازتولیدکننده کلیشه‌های جنسیتی هستند و یا با ایجاد لاین بیزینسی، این کلیشه‌ها را بازتولید می‌کنند. در نتیجه ظرفیت این حوزه بالاست اما اگر زنان قبل از ورود آموزش‌های لازم را ندیده باشند، ممکن است نتوانند از این ظرفیت‌ها استفاده کنند.»

استارتاپ‌ها در نقاط مختلف جهان و منطقه چه سهمی برای زنان قائل هستند؟ 
مشکات اسدی: «آمار جهانی نشان می‌دهد که بعد از کرونا با کاهش نقش زنان در اکوسیستم فناوری اطلاعات مواجه هستیم. اما در کشور‌های منطقه و همسایه، به خصوص کشور‌های حاشیه خلیج فارس، به علت تدوین برنامه‌های عملیاتی برای اقتصاد دیجیتال و به شکل کلی‌تر، برنامه‌های مدون برای رشد و شکوفایی اقتصادی‌شان، با افزایش مشارکت زنان مواجه هستیم که آمار آن در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد. البته این رشد تا جایی همراه خواهد بود که مقاومت‌های فرهنگی داخلی مانع آن نشود.» 

چه میزان نیاز به تغییر و افزایش فضا برای زنان در استارتاپ‌ها وجود دارد؟
اسدی: «این نیاز به شکل جدی احساس می‌شود اما اگر قرار باشد راهکاری برای این طرح ارائه دهم، می‌خواهم درباره این صحبت کنم که وضعیت زنان و سهم آن‌ها در عرصه‌های مختلف، یک چالش برای ایران نیست، بلکه یک چالش جهانی و تاریخی به خاطر نادیده گرفتن تاریخی و طولانی مدت زنان در عرصه‌های مختلف است. ما نمونه‌های موفقی را در سرتاسر جهان داریم، به همین خاطر قرار نیست در ایران هم چرخ را از ابتدا اختراع کنیم، کافیست به نمونه‌های موفق دنیا توجه کنیم. تجربه تاریخی در کشور‌های مختلف دنیا نشان می‌دهد که افزایش سهم زنان در لایه‌های مدیریتی و سیاست‌گذاری در انواع مختلف مشاوره، گرفتن سمت‌های اجرایی، مدیریت و.... به افزایش سهم زنان در عرصه‌های مختلف کمک می‌کند. در دنیا از سیاست تبعیض مثبت استفاده می‌شودکه می‌گوید اگر دو نیرو متخصص وجود دارند، اولویت با جذب زنان است.

البته این راهکار در تمام دنیا جواب نمی‌دهد. سیاست‌های تبعیض مثبت در لایه‌های مدیریت بسیار کمک‌کننده است. توجه به موضوع زنان در لایه‌های مختلف عرصه‌های اقتصادی، گسترش یا دسترسی به اینترنت پایدار و مطلوب برای تمام جامعه از جمله زنانی که در فعالیت‌های خرد و خانگی کار می‌کنند، دسترسی بهتر این قشر به سکو‌های پرمخاطب بسیار کمک‌کننده است. به خاطر گسترش اینترنت با افزایش سهم زنان در پلتفرم‌های فروش داخلی و خارجی مواجه بودیم اما در دوسال اخیر با سیاست فیلترینگ با کاهش فعالیت زنان در این سکو‌ها مواجه می‌شویم. به شکلی که سکو‌های بین‌المللی به خاطر مخاطب جدی که دارند، علاوه بر ارائه محصول در برندینگ، بسیار به تولیدکننده‌های محلی کمک می‌کنند. از آنجایی که سطح درآمد این افراد پایین است، نمی‌توانند ماهیانه بسته‌های اینترنتی گران قیمت داشته باشند و اختصاص درآمد برای خرید وی پی ان، بسیاری از این بازیگران را در جوامع محلی از عرصه رقابت حذف کرده است چون نمی‌توانند سبد درآمد خود را به هزینه‌های انترنت اختصاص دهند.»


نکته پایانی
مشکات اسدی: «من می‌خواهم مخاطب‌ام را زنان و دختران جوان قرار دهم و بگویم که در جامعه‌ای که به علل مختلف با عدم قطعیت در آینده مواجه هستیم و عدم قطعیت انسان‌ها را کوتاه مدت نگر می‌کند، انسانی در این شرایط موفق است که از انعطاف‌پذیری بالاتری برخوردار باشد. در این شرایط انسان‌هایی فارغ از زنان و مردان که خلاق باشند، با تغییر شرایط هم به مهارت‌های مختلف شیفت کنند موفق می‌کنند. من دعوت می‌کنم که مهارت‌ها در حوزه‌های مختلف ارتقا یابد.»