هوای آلوده ناشی از افزایش غلظت ریز ذرات، سال هاست به داستانی تکراری در میانه نیمه دوم سال تبدیل شده است، داستانی که آغاز رسمی آن معمولا با کاهش تدریجی دما کلید می خورد، اما امسال با وجود با وجود دمای نه چندان سرد، سایه سنگین خود را زودتر از موعد معمول بر سر پایتخت نشینان انداخت.

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایران، عوامل مختلفی در ظهور این شبح وحشتناک نقش دارند که در حالت کلی به دو دوسته آلاینده های ثابت و متحرک تقسیم می شوند. در سمت آلاینده های ثابت، معمولا کارگاه های حاشیه شهر و مازوت سوزی متهمان اصلی هستند و در دسته دیگر هم که طبعا وسائل نقلیه متحرک به ویژه خودروهای سنگین و موتورسیکلت های فرسوده نقش اول را بازی می کنند.

روایت کارشناسان در این سال ها این بوده که وسایل نقلیه تا 70 درصد در ظهور شبح آلودگی نقش دارند و در این بین، فرسوده ها از سهمی ویژه برخوردارند.

در باب نقش کلی وسائل نقلیه در آلودگی هوا مسائل مختلفی وجود دارد، از جمله اینکه هر دسته –اعم از خودروهای سواری، تجاری و موتورسیکلت ها- چقدر در این ماجرا سهم دارند و همچنین فرسوده بودن آنها تا چه اندازه در تشدید آلودگی اثرگذار است. نکته دیگر اینکه هرچند ساکنان کلانشهرهای کشور به خصوص تهران در کمتر روزی از سال هوای سالم تنفس می کنند، با این حال شرایط بحرانی آلودگی که حتی منجر به تعطیلی های اضطراری می شود، در میانه نیمه دوم سال رخ می دهد. ویژگی اصلی این مقطع از سال، کاهش دمای هواست که منجر به بروز پدیده وارونگی می شود. وارونگی در واقع شرایطی است که در آن، ریزذرات معلق به دلیل سرد شدن هوا در لایه های بالایی، ارتفاع کم کرده و پایین می آیند و در مسیر تنفس شهروندان قرار می گیرند.

از میان عوامل مختلف اثرگذار بر تشدید آلودگی هوا در میانه نیمه دوم سال، خودروها و موتورسیکلت به خصوص در مدل های فرسوده نقش مهمی در ظهور این شبح دارند. در این بین، همچنان بر سر این موضوع که خودروهای سواری غیر فرسوده داخلی با توجه به استاندارد آلایندگی پایین ترشان نسبت به سطح جهانی، چقدر در آلودگی هوا نقش دارند، بحث و جدل بین کارشناسان و تصمیم سازان و خودروسازها برقرار است. با این حال آنچه در ماجرای آلودگی هوا مورد توافق همه طرفین قرار دارد، سهم بالای خودروهای فرسوده به ویژه دیزلی هاست.

در حال حاضر و طبق آخرین آمار، حدود 10 میلیون دستگاه خودرو در کشور در مرز فرسودگی قرار دارد و سه تا چهار میلیون دستگاه خودرو نیز فرسوده محسوب می شوند. هرچند از نظر تعدادی، سهم سنگین وزن ها بسیار کمتر است، اما شاید گزاف نباشد اگر بگوییم آنها به دلایلی از جمله نوع سوخت مصرفی –گازوئیل، گازوئیلی که در کشور از استاندارد لازم و کافی برخوردار نیست و گوگرد بالایی دارد- نقش ویژه تری در تار شدن هوا به خصوص هوای پایتخت ایفا می کنند. از همین رو هرچند اسقاط این خودروها همواره و در هر شرایطی اقدامی ضروری به شمار می رود، اما در دوران اوج گیری آلودگی، اهمیت آن بسیار بیشتر جلوه می کند.

به اذعان کارشناسان، خودروهای فرسوده سنگین چندین برابر یک خودروی غیر فرسوده سوخت مصرف کرده و تولید آلایندگی دارند و اگر تردد آنها متوقف و اسقاط شوند، کلانشهرهای کشور به خصوص پایتخت نفسی تازه خواهند کرد.

نقش بالای خودروهای فرسوده سنگین را هرچند سیاستگذار نیز می داند و اتفاقا طرح هایی را نیز در این سال ها برای اسقاط آنها ارائه داده است، اما تا به امروز اقدام چندان تاثیرگذاری در این ماجرا انجام نشده است. بزرگترین طرحی که طی سال های گذشته برای حذف فرسوده های سنگین در نظر گرفته شد، ابرپروژه اسقاط در انتهای دولت یازدهم بود. در این طرح عظیم قرار بود 202 هزار خودروی فرسوده سنگین اسقاط و جایگزین شود و اگر به سرانجام می رسید، حالا کیفیت هوای پایتخت قطعا بهتر از قبل بود. این طرح اما به دلایل مختلف از جمله تحریم شدن کشور و کمبود نقدینگی و عدم توان تولید داخل، ناکام ماند و به جایی نرسید. پس از آن طرحی دیگر با حجمی پایین تر در دستور کار قرار گرفت که آن نیز به جایی نرسید تا فرسوده های سنگین همچنان جولان بدهند و آلودگی بسازند.

به هر حال، مادامی که خودروهای فرسوده به ویژه سنگین ها در کشور تردد می کنند، نمی توان انتظار کاهش آلودگی هوا را داشت و حتی بدتر شدن شرایط نیز محتمل است. این در حالی است که سیاست گذار به جای تمرکز ویژه روی اسقاط خودروهای فرسوده، معمولا به سراغ دم دستی ترین گزینه ها برای مقابله مقطعی با آلودگی می رود، از جمله تعطیلی مدارس و تشدید طرح های ترافیکی. گاهی انتظار می کشد تا باد و بارانی بیاید و آلودگی را با خود ببرد.