نقش پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی در ایجاد رادیکالیسم و قطب‌بندی سیاسی، امری است که در یک دهه اخیر در پژوهش‌های مختلف موردتوجه محققان قرار گرفته است. شبکه‌های اجتماعی به طرق مختلف قطب‌بندی سیاسی میان کاربرانش را تشدید می‌کند که ازجمله آن‌ها «شکل‌گیری اجتماعات همفکر» درون شبکه است که می‌تواند منجر به ایجاد اتاق پژواک شود.

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایران، معمولاً در هر یک از پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی، کاربران همفکر اجتماعاتی را در میان خودشان شکل می‌دهند که در آن اکثر افراد دیدگاه‌ها و عقاید مشابهی دارند و درنتیجه به‌مرور زمان این تصور در میان آن‌ها ایجاد یا تقویت می‌شود که اکثریت هستند و عقایدشان هم کاملاً درست است. اما ربط به مباحث نظری به پلتفرم «ایتا» که موضوع این یادداشت است، چیست؟

ماهیت پلتفرم ایتا و کاربرانی که در آن فعال هستند، به‌نحوی‌ است که کاملاً مستعد شکل‌گیری یک گروه بزرگ از افراد همفکر است. بسیاری از فعالان مدنی، سیاسی و اجتماعی در این پلتفرم حضور ندارند و گروه‌های مختلف مردم هم جز از سر ضرورت، از این پلتفرم استفاده نمی‌کنند. درنتیجه کاربران فعال در این پلتفرم گروهی هستند که عقاید و دیدگاه‌های خاص خودشان را در مسائل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دارند.

این کاربران روزانه به‌طور مرتب در معرض مطالبی قرار می‌گیرند که نه‌تنها عقایدشان را به چالش نمی‌کشد، بلکه مرتب آن را تأیید می‌کند؛ خصوصاً آنکه بسیاری از کاربران فعال در این پلتفرم‌ها از شبکه‌های اجتماعی فیلترشده استفاده نمی‌کنند. درنتیجه آن دسته از کاربران حاضر در این پلتفرم که از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی فیلترشده استفاده نمی‌کنند، به‌مرور به کسانی تبدیل می‌شوند که جدا و بیگانه از جامعه خودشان هستند و در معرض دیدگاه‌های متفاوت قرار نمی‌گیرند. همان‌طور که توضیح داده شد، نتیجه این فرآیند افزایش قطب‌بندی سیاسی و اجتماعی در جامعه است.

کاربران ایتا مرتباً در معرض مطالبی قرار می‌گیرند که توسط گروه‌های خاص طراحی شده است. مطالبی که صحت و درستی آن‌ها و ارتباط‌شان با واقعیت نیز گاهی وقت‌ها مشخص نیست. درنتیجه کاربران ایتا عملاً از واقعیت اجتماعی دور شده و در جزیره‌ای امن و به‌دور از چالش، ذهنیتی از واقعیت اجتماعی پیدا می‌کنند؛ فرآیندی که باعث شکل‌گیری دیدگاهی خاص راجع به علم پزشکی، علم اقتصاد، جامعه و سیاست می‌شود. تئوری‌های مربوط به قطب‌بندی در شبکه‌های اجتماعی بر این واقعیت تأکید می‌کنند که با افزایش قطبیت، اعضای هر قطب به افراطی‌ترین عضو آن گروه گرایش پیدا کرده و چهره‌های افراطی‌تر نقش رهبری و مرجعیت در گروه پیدا می‌کنند.

بنابراین کسانی که در ایتا فعالیت مستمر دارند و از دیگر شبکه‌های اجتماعی فیلترشده استفاده نمی‌کنند، احتمالاً پس از مدتی به عقاید افراطی‌تر گرایش پیدا خواهند کرد و تحت‌تأثیر چهره‌های افراطی‌تر قرار خواهند گرفت. این واقعیت خودش را در انتخابات اخیر مجلس نشان داد. جایی که حامیان طب سنتی، حامیان دلارزدایی، حامیان صیانت و برخورد سفت و سخت فرهنگی و مخالفان تنش‌زدایی با دنیا توانستند در شهر تهران حائز بیشترین آرای انتخاباتی شوند.

به‌عبارت بهتر، در این انتخابات بسیاری از چهره‌هایی که از حوزه انتخابیه تهران رأی آوردند، ازجمله چهره‌های خاص در میان جریان اصولگرایی بودند. حدس این واقعیت دشوار نیست که در کلان‌شهرها، کاربرانی که از پلتفرم ایتا به‌طور مرتب استفاده می‌کنند به احتمال زیاد در انتخابات شرکت کرده‌اند؛ حال آنکه کاربرانی که از شبکه‌های اجتماعی فیلترشده استفاده می‌کنند احتمالاً کمتر در انتخابات شرکت کرده‌اند. درنتیجه، نتیجه انتخابات را کاربران ایتایی شکل داده‌اند. حالا مشخص شده است که این کاربران در تهران در انتخابات، عمدتاً به چهره‌هایی که در این شبکه بیشتر حضور دارند رأی داده‌اند.

اخبار پراکنده‌ای از نقش ایتا در شکل‌دهی به لیست‌های انتخاباتی منتشر می‌شود و نقش این پلتفرم را در انتخابات مجلس در شهر تهران باید جدی تلقی کرد. اما این نقش، نه‌تنها سازنده نیست بلکه در تشدید فضای دوقطبی موثر است؛ چراکه عملاً با بسیج رأی نیروهایی که تحت‌تأثیر چهره‌های حاضر در محیط ایتا هستند و در یک محیط آکواریومی به‌دور از واقعیت اجتماعی قرار دارند، منجر به افزایش قطب‌بندی سیاسی در جامعه شده است. درواقع محیط ایتا با ایجاد اجتماعات هم‌فکر، قطب‌بندی سیاسی در جامعه را تشدید کرده است؛ درون این قطب نیز چهره‌های افراطی‌تر جایگاه مؤثرتری پیدا کرده‌اند که این امر در قالب رأی به همین‌ها در انتخابات مجلس بروز پیدا کرده است.

افزایش قطب‌بندی سیاسی، مضر به حال جامعه و امنیت ملی است؛ چراکه باعث تشدید تضادها و کاهش رواداری در میان مردم شده و به بی‌اعتمادی بیشتر در جامعه منجر خواهد شد؛ اتفاقی که شاید در کوتاه‌مدت برای گروه‌های سیاسی خاص منافعی داشته باشد، اما در بلندمدت به همه کشور آسیب می‌زند. پلتفرم‌هایی نظیر «ایتا» و «نویسه» از این جهت پلتفرم‌هایی مفید برای همبستگی اجتماعی نیستند.