امام رضا (ع) درباره ولادت فرزندش فرمودند: «اين مولودى است كه براى شيعيان ما، با بركت تر از او زاده نشده است». تولد مبارک امام جواد(ع) نه تنها پایان‌بخش نگرانی‌های شیعیان و افشای نیت فرصت‌طلبان و سودجویانی چون فرقه واقفیه و دیگر دشمنان شیعه بود، بلکه آغاز ...

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایران، امام جواد (ع) از جهات گوناگون نقطه عطفی برای اسلام و تشیع بود، دوره امامت آن حضرت دارای ویژگی‌هایی بود که در دوره‌های امامان قبلی نبود، شرایط و زمان خاص دوره امامت آن حضرت، جایگاه علمی حضرت، امامت در کودکی و بروز ویژگی‌های خاص علمی از حضرت با وجود کمی سن و سال، این دوره را دوره‌ای خاص از امامت باید دید، چنانکه ولادت و وجود این امام همام خاص می‌باشد. می توان مسیر هدایت ائمه(ع) به قبل و بعد امام جواد(ع) تقسیم کرد.

مبارک ترین مولود
تولد مبارک امام جواد (ع) نه تنها پایان‌بخش نگرانی‌های شیعیان و افشای نیت فرصت‌طلبان و سودجویانی، چون فرقه واقفیه و دیگر دشمنان شیعه بود، بلکه آغاز فصل نوینی از تاریخ تشیع است، از این رو تولدش با برکت‌ترین ولادت‌ها است؛ خیلی گمان می‌کردند که امام رضا (ع) فرزندی ندارد و امامت پس از ایشان به نسلی دیگر منتقل خواهد شد، تردید‌هایی نیز درباره امامت حضرت توسط برخی شبهه‌افکنان ایجاد می‌شد.

دوره امام رضا (ع) دوره ويژه اى بوده و حضرت در تعيين جانشين خود و معرفى امام بعدى، با مشكلاتى روبرو بود كه در عصر امامان قبلى، بى سابقه بوده است؛ زيرا از يك سو پس از شهادت امام كاظم(ع) گروهى كه به «واقفيّه» معروف شدند، براساس انگيزه هاى مادى، امامت حضرت رضا(ع) را انكار كردند و از سوى ديگر امام رضا(ع) تا حدود چهل و هفت سالگى داراى فرزند نشده بود و چون احاديث رسيده از پيامبر(ص) حاكى از آن بود كه امامان دوازده نفرند كه نُه نفر آنان از نسل امام حسين(ع) خواهند بود، فقدان فرزند براى امام رضا(ع)، هم امامت خود آن حضرت، و هم تداوم امامت را زير سؤال مى برد و واقفيه اين موضوع را دستاويز قرار داده امامت حضرت رضا(ع) را انكار كردند.

گواه اين معنا، اعتراض «حسين بن قياما واسطى» به امام هشتم در اين مورد، و پاسخ آن حضرت است. «ابن قياما» كه از سران «واقفيه» بوده است، در نامه اى به امام رضا(ع) او را متهم به عقيمى كرد و نوشت: چگونه ممكن است امام باشى در صورتى كه فرزندى ندارى؟!
امام در پاسخ نوشت: از كجا مى دانى كه من داراى فرزندى نخواهم بود، سوگند به خدا بيش از چند روز نمى گذرد كه خداوند پسرى به من عطا مى كند كه حق را از باطل جدا مى كند.(ع)

دوران کودکی امام جواد (ع)
آگاهی‌های تاریخی درباره زندگی امام جواد (ع) چندان گسترده نیست؛ زیرا افزون بر آنکه محدودیت‌های سیاسی همواره مانع از انتشار اخبار به امامان معصوم (ع) می‌شد، تقیه و شیوه‌های پنهانی مبارزه که برای «حفظ امام و شیعیان از فشار حاکمیت» بود، عامل مؤثری در عدم نقل اخبار در منابع تاریخی است. ولی شکی نیست که دوران کودکی امام جواد (ع) از مهم‌ترین دوران زندگی آن حضرت به شمار می‌رود، چرا که اولین کودکی بود که در چنین سنی به امامت رسید و معادلات فکری سیاسی حکمرانان را آشفته کرد، با بروز و ظهور که از علم امام در عرصه علمی جامعه آن روز واقع شد و مناظراتی که حضرت در آن علمای بزرگ دربار عباسی را به چالش کشید، امامت درخششی نو از خود نشان داد.

مسیر هدایت ائمه(ع) قبل و بعد از امام جواد(ع)
به نوشته ساشادینا و جاسم حسین، شبکه وکلا در دوران امامان مسئول گردآوری خمس، زکات و سایر وجوهات شرعی شیعیان برای امامان بود. در شرایطی که چند امام آخر به‌شدت تحت نظارت و مراقبت بودند و امکان ارتباط مستقیم شیعیان با امامان وجود نداشت، عملاً اداره امور ساختار مرکزی جامعه شیعه بر عهده وکلا بود. در شرایط غیبت امام، وکلا سرپرستی و رهبری جامعه شیعه را در خصوص امور دینی و مالی برعهده گرفتند. جاسم حسین می گوید به تدریج رهبری شبکه وکلا تبدیل به تنها مرجعی شد که می توانست مشروعیت امام جدید را تعیین و اثبات کند. برای نمونه امام جواد(ع) وصیت خود در خصوص نصب امام هادی(ع) به عنوان امام بعد را به رئیس شبکه وکلای خود گفت. گرچه شبکه وکلا از زمان امام صادق(ع) آغاز شده بود ولی در دوره امام جواد(ع) به عنوان دولتی در درون حاکمیت رسمی میان شیعیان رسمیت پیدا کرد. این سبک مدیریت امام جواد(ع) و پس از آن امام هادی(ع) علاوه بر امکان مدیریت گسترده جامعه شیعه زمینه های غیبت را نیز فراهم می کرد و جامعه شیعه آمادگی نبود حضوری امام (ع) و مدیریت پنهانی را پیدا می کرد.

برخی از ویژگی های دوره امام جواد(ع)
۱- در خانواده امام رضا (ع) در محافل شیعه، از حضرت جواد (ع) به عنوان مولودی پر خیر و برکت یاد می‌شد. امام رضا (ع) در این باره فرمودند: «این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت‎تر از او زاده نشده است.

۲- شبهه واقفیه با ولادتش از بین رفت: (واقفیه کسانی بودند که در امامت امام موسی کاظم (ع) توقف کرده بودند). اینان موجی از نگرانی در میان شیعه درباره امامت ایجاد کرده بود برخی از شخصیت‌ها در انکار اصل امامت و یا انتقال آن و یا تردید در امامت امام رضا (ع) ایجاد کرده و خود مردد شده بودند، در واقع این رویداد‌ها خود امتحانی بزرگ برای شیعه بود که برخی نتوانستند از این موج و پیچ تاریخ امامت با عقیده سالم عبور کنند. سران این گروه خود از اصحاب و وکلای امام (ع) بودند اما گرفتار بسیاری وجوهاتی شدند که گرفته بودند.

۳- تثبیت عقاید شیعه و ترفیع جایگاه امامت و شیعیان از نظر عقیدتی در میان جامعه اسلامی با پاسخ‌های امام جواد (ع) در زمینه امامت و چیره شدن حضرت در مناظره یحیی بن اکثم که تمام اهل سنت و فرقه‌های آن را به چالش کشید که مساوی بود با لرزیدن تخت سلطنت عباسیان و مشروعیت خلافت آنان.

۴- از جمله امتیاز‌های امام جواد (ع) اظهار علم اهل بیت (ع) است در دوره‌ای که عقاید اسلامی آماج شبهات گوناگون بود؛ در عصر آن حضرت علم‌گرایی و گسترش علم و ترجمه علوم دیگر از زبان‌های مختلف به زبان عربی و شیوع شبهات عقیدتی و فکری از طریق این متون در اوج بود، در این زمان بود که وجود حضرت و شخصیتش با سن خردسالی درخششی بی‌مانند داشت، از این رو وجودش و امامتش در شرایط خاص خردسالی به نبوت حضرت عیسی (ع) تشبیه شده است.

۵- پس از شهادت امام رضا (ع) عده‌ای از بزرگان و علما به مدینه آمدند و ۳۰ هزار مسأله در چند روز از حضرت سؤال کردند و حضرت بدون تأمل و درنگ همه را جواب دادند، در حالی که ۱۰ سال بیشتر نداشتند.

۶- مناظره علمی با گروهی از معتزله و نیز با دانشمندان نامدار زمان مأمون از جمله یحیی بن اکثم و چیره شدن بر او یحیی از طرح فروعات زیادی در مورد مسائل فقهی و حج توسط امام (ع).

۷- تزویج توطئه آمیز‌ ام‌الفضل به امام (ع) توسط مأمون؛ این ازدواج که مأمون بر آن اصرار داشت، کاملاً جنبه سیاسی داشت و اهداف شومی را دنبال می‌کرد که در رسیدن به آن‌ها ناکام ماند.

۸-گسترش شبکه ارتباطی وکالت با وجود موانع سیاسی و اختناق شدید موجود، امام از این ابزار جهت حفظ انسجام شیعه و تقویت علمی و فکری شیعه، ارتباط خود را با شیعیان مستمر کردو پیوستگی شیعه با امامت را تأمین و برنامه‌های آینده شیعه را نیز با تدبیر خاص سامان داد و از تجزیه و تفرقه شیعه پیشگیری کرد، برای دوره غیبت نیز امام جواد (ع) تدابیری بی‌مانندی ریخت و بنیان وکالت خاص برای دوره غیبت صغری (نواب اربعه) و عام برای دوره غیبت کبری (مرجعیت) را به بهترین روش طراحی کرد.

۹- علم بی‌مانند و کوشش‌های فرهنگی ومواضع سیاسی ـ. اجتماعی، امام جواد (ع) که تمام دانشمندان بزرگ معاصرش را به حیرت واداشت و جریان علمی که امام رضا (ع) با محوریت اهل بیت (ع)، برجسته و در میان ملل و رهبران ادیان معرفی کرده بود استمرار بخشید. این دوره با وجود امام جواد برای شیعه نقطه عطف و گذار از انشعابات گسترده و تجزیه بزرگ و تفرقه بود، امام جواد (ع) با اقدامات ویژه تمام کار‌های علمی و فرهنگی و سیاسی که امام رضا (ع) شروع کرد همه را ادامه داد و به نتیجه رساند، یکی از این مهم‌ترین اقدامات تکمیلی رسمیت دادن به شیعه از نظر علمی و تثبیت برجستگی علمی مدرسه امامت بر تمام مدارس ومدرسه خلافت بود.

۱۰- تربیت شاگردان و انتشار علوم اهل بیت، به وسیله شاگردان گرچه دوره امام جواد (ع) به دلیل فشار‌های سیاسی و کنترل شدید فعالیت آن حضرت از طرف دربار خلافت، گستره فعالیت بسیار محدود داشت با این حال تربیت شاگرد ولو به صورت غیر حضوری (به اصطلاح امروزی) از برنامه‌های مهم امام بود، تعداد شاگردانش که برخی مشترک بین ائمه قبل بودـ درحدود، صد و ۱۰ نفر بود و حدود ۲۵۰ سخن گهربار از آن حضرت گزارش شده، چون امام تحت نظر بود و از طرفی بیش از بیست و پنج سال عمر نکرد.

فرزندان امام جواد (ع) چند نفر هستند؟

۱. امام علی النقی الهادی (ع): ایشان پیشوا و رهبر و هادی امت اسلام بعد از پدر بزرگوارشان بودند، آن شخصیت والا نیز مانند پدر بزرگوار و پدران گرامیش تمام عمر ۲۸ ساله را تحت نظر شدید خلفای عباسی بود؛ لذا شیعه از محضر پر فیض ایشان بصورت کامل و آزاد نتوانست استفاده کند.

۲. موسی مبرقع: دومین فرزند برجسته و بزرگوار امام جواد (ع) ابو حمد موسی مبرقع نام دارد از آنجا که موسی دارای شمایل بسیار زیبا و صورت جمیل بود که در کوچه‌ها برقع به صورت می‌انداخت تا زنان و مردان از دیدن او ناراحت نشوند از این جهت او را موسی مبرقع گویند. تولد موسی مبرقع را در سال ۲۱۴ هـ. ق. نوشته‌اند و در هنگام مرگ پدرش حدود ۵ یا ۶ سال بیشتر نداشت، چنانکه برادر بزرگوارش حضرت علی النقی (ع) ۷ یا ۸ سال بیشتر نداشت، موسی ۳۰ ساله بود که از مدینه هجرت کرد و راهی قم شد و در هنگامی که در شهر مدینه بود، سرپرستی اولاد امام جواد (ع) را می‌کرد و اموال صغار آن بزرگوار را سرپرستی می‌کرد و موقوفات و صدقات پدرش را به اهلش می‌رسانید.

۳. حکیمه خاتون: این زن با تقوا که از شایسته‌ترین زنان عصر خود به شمار می‌رفت و در فضل و هنر ممتاز بود، از برجسته‌ترین دختران امام جواد (ع) می‌باشد. حکیمه در طول حیات پربرکتش ۴ امام را درک کرد و از محضر آنان بهره برد، پدر گرامیش امام جواد (ع)، برادرش حضرت هادی (ع)، برادرزاده‌اش امام عسکری (ع) و امام زمان (عج) را که خود افتخار قابلگی امام دوازدهم را هم داشت.

دیگر فرزندان امام جواد (ع) که هر کدام در موقعیت و زمان روزگار خود از برترین و بهترین مردم دوران خود بودند در تاریخ شرح حالی از آن‌ها وارد نشده، تنها اسامی آن‌ها در صفحات تاریخ به چشم می‌خورد که در ادامه به این اسماء مقدس اشاره می‌شود: ۴. ابواحمد حسین ۵. ابو موسی عمران ۶. فاطمه ۷. خدیجه ۸.‌ام‌کلثوم

«در تاریخ قم نام زینب،‌ام‌محمد و میمونه هم به چشم می‌خورد که از دختران امام جواد (ع) به شمار رفته‌اند».